Aralin 2 - Pagbabanghay ng pandiwa at pang-uri

Ano ang pagbabanghay?

Sa dalub-aghamwikain, ang paglikha ng mga nagmula na mga porma ng isang pandiwa at pang-uri mula sa mga pangunahing bahagi nito sa pamamagitan ng pagbabago ng tono (pagbabago ng anyo ayon sa mga tuntunin ng balarila). Maaaring maapektuhan ng conjugation ang tao, numero, kasarian, panahunan, aspeto, kondisyon, tinig, kaso, at iba pang mga gramatical na mga kategorya tulad ng pagmamay-ari, kabutihan, pagkamagalang, kawalang-sigla, pagkalipumpunan, pagkamatanong, transitivity, valency, polarity, telicity, volition, mirativity , pagiging mabisa, animasyon, pagkakaisa, pluractionality, katumbasan, kasunduan, kasunduan sa polypersonal, pagsasama, pangngalan ng klase, pangngalang pangkat, at mga klasipikasyon ng pandiwa at pang-uri sa ilang wika. Ang mga agglutinative at polysynthetic na mga wika ay may posibilidad na magkaroon ng pinaka kumplikadong pagbanghay kahit na ilang mga pagsanib wika tulad ng Archi ay maaari ring magkaroon ng lubos na kumplikadong pagbabanghay. Kadalasan ang mga pangunahing bahagi ay ang ugat at/o ilang mga pagbabago nito (sa ugat). Ang lahat ng mga iba't ibang porma ng parehong pandiwa at pang-uri ay isang makonikong anyo, at ang makonikong anyo ng pandiwa at pang-uri na makombensyong ginagamit upang kumatawan na lexeme (tulad ng nakikita sa mga entry sa diksyunaryo) ay tinatawag na isang lemma.

Ang salitang banghay ay inilalapat lamang sa pagbabago ng mga pandiwa at pang-uri, at hindi sa ibang mga bahagi ng pagsasalita (pagbabago ng mga pangngalan at pang-uri ay kilala bilang deklinasyon). Gayundin madalas na pinaghihigpitan ang pagtatalaga ng pagbubuo ng may hangganan na mga porma ng isang pandiwa at pang-uri - ang mga ito ay maaaring tinukoy bilang anyong nakabanghay, kumpara sa mga di-may hangganan na mga anyo, tulad ng pawatas o pandiwa at pang-uring makangalan, na malamang hindi mamarkahan para sa karamihan ng mga gramatikal na kategorya.

Mga ugat ng pandiwa at pang-uri sa Korean

                Ang lahat ng pandiwa at pang-uri sa Korean ay lahat nagtatapos sa pantig na 다. Mga halimbawa:

Ugat na salita	Kahulugan
가르치다	turuan
가리키다	ituro
가져가다	dalhin
가져오다	dalhin
가지다	magkaroon
갈아입다	baguhin
가다	punta

                Gaya ng iyong nakikita sa talahanayan, ang mga pandiwa at pang-uri sa Korean ay nagtatapos sa nasabing pantig. Maging ang mga pang-uri ay nagtatapos rin sa pantig na 다.

                Halintulad sa ating tinalakay sa nakaraang aralin na nakabanghay na pandiwa at pang-uri o pang-uri sa Korean ay may tatlong uriat aspeto, ang mga uring ito ay ang mga sumusunod:

1.      Di-pormal na Mababang Paggalang - ginagamit ito ng mga Korean kapag nakikipagusap sa kaibigan o sa mga malapit na tao.

2.      Di-pormal na Mataas na Paggalang – kagaya rin ito ng sa blg.1 sublait dito naman ay nagpapakita ng paggalang.

3.      Pormal na Mataas na Paggalang - ito ang pinakamataas na respetong ginagamit ito sa amo, lolo, lola, et cetera.

  

Pangkasalukuyan

                Isang panahunan na nagpapahayag ng isang aksyon na kasalukuyang nagaganap o karaniwang ginagawa, o isang estado na kasalukuyan o sa pangkalahatan ay umiiral. Ang panahong kasalukuyan ay isang balarila na panahunan na ang pangunahing gawain ay upang mahanap ang isang sitwasyon o kaganapan sa kasalukuyan. Ang panahong pangkasalukuyan ay karaniwang ginagamit sa mga paglalarawan ng mga tiyak na wika upang tumukoy sa isang partikular na anyong gramatikal o hanay ng mga anyo; ang mga ito ay maaaring magkaroon ng iba't ibang mga gamit, hindi lahat ng ito ay tiyak na tumutukoy sa kasalukuyang panahon.

Sa Korean upang mabanghay ang isang pandiwa at pang-uri, kailangang tanggalin ang pantig na 다 nang sa gayon ay makuha natin ang ugat na salita. Halimbawa:

가다 (punta) = 가 (ugat na salita ng “punta”)

걸어오다 (pumuntang nakapaa) = 걸어오(ugat na salita ng “pumuntang nakapaa”)

감사하다 (pasalamat)

 

                Upang mabanghay sa pangkasalukuyan ang pandiwa at pang-uri, kailangan malaman natin ang huling patinig, kung ito’y ㅏ wala nang idadagdag ngunit kung ito nama’y nagtatapos sa ㅗ ito’y dadagdagan ngㅏ at magiging ᅪ, kung ang pandiwa at pang-uri naman ay nagtatapos sa 하다 ito ay papaltan ng 해. Halimbawa:

가 = papunta

걸어와 = nakapaang lumalakad

감사해 = papasalamat                    

Pang-nagdaan

                Ang nakaraang panahunan ay isang balarila na panahunan na ang pangunahing gawain ay ang maglagay ng isang aksyon o sitwasyon sa nakaraang panahon. Sa mga lengguwahe na may isang nakaraang panahunan, ito ay nagbibigay ng isang grammatical na paraan ng pagpapakita na ang kaganapan na tinukoy na naganap sa nakaraan. Sa ilang wika, ang pagpapahayag ng gramatika ng nakaraang panahunan ay isinama sa pagpapahayag ng iba pang mga kategorya tulad ng mood at aspeto.

                Sa Korean, kung ang huling katinig sa ugat na salita ayㅏ ito’y dinudugtungan ng 았어, ngunit kung ang huling katinig naman sa ugat na salita nito’y nagtatapos sa ㅗ dudugtungan ng 었어. Halimbawa:

갔어 = nagpunta

걸어왔어 = nagpunta ng nakapaa

감사했어 = nagpasalamat

Panghinaharap

                Ang isang pangyayari sa hinaharap ay isang pandiwa at pang-uri na karaniwang tumutukoy sa pangyayari na inilarawan ng pandiwa at pang-uri na hindi pa nangyari, ngunit inaasahan na mangyari sa hinaharap. Ang "hinaharap" na ipinahayag ng hinaharap na panahunan ay kadalasang nangangahulugan ng hinaharap na kaugnay sa sandali ng pagsasalita, bagaman sa mga konteksto kung saan ginagamit ang pananalita ay maaaring mangahulugan ito ng hinaharap na kamag-anak sa ibang punto sa oras sa pagsasaalang-alang.

                Ang mga pandiwang binabanghay sa panghinaharap ay dinadagdagan ng 겠어 ang salitang ugat ng pandiwa at pang-uri. Halimbawa:

가겠어 = pupunta

갈어오겠어 = pupunta ng naka-paa

감사하겠어 = magpapasalanat

Pagkamagalang

                Ang lahat ng ating tinalakay na pagbabanghay sa itaas ay nasa ilalim ng Di-Pormal na Mababang Paggalang, ano naman ang tungkol sa Di-Pormal na Mataas na Paggalang at Pormal na Mataas na Paggalang? Huwag kang mag-alala dahil sa parteng ito ating tatalakayin ang tungkol sa bagay na iyan.

                Ang mga Di-Pormal na Mataas na Paggalang ay  dinadagdagan lamang ng 요 ang dulo ng pangungusap. Halimbawa:

저는 밥을 먹어 = Ako ay kumakain ng kanin. ( Di-Pormal na Mababang Paggalang )

저는 밥을 먹어요 = Ako ay kumakain ng kanin. ( Di-Pormal na Mataas na Paggalang )

                Sa Pormal na Mataas na Paggalang naman, ang 아 at/o ang 어 ay papaltan ng ~ㅂ/습니다.Dinudugtungan ng ~ㅂ니다ang mga ugat na salitang nagtatapos sa patinig, at ~습니다 naman sa mga salitang ugat na nagtatapos sa katinig. Sa ibaba makikita ang halimbawa ng pagbabanghay ng pandiwang 가다:

 

« Nakaraan Kasunod »